بررسی فیلم سینمایی قسم ساخته محسن تنابنده

نگاهی به فیلم سینمایی «قسم» ساخته محسن تنابنده

زنی بنام راضیه (با بازی مهناز افشار) فکر می کند خواهرش رضوان را بهمن (با بازی مهران احمدی) شوهر خواهرش به قتل رسانده است. به همین خاطر سی و شش نفر از اعضای خانواده اش را با اتوبوس برادر شوهرش خلیل (با بازی حسن پورشیرازی) از گرگان به مشهد می برد تا علیه بهمن قسم بخورند. تنها کسی که مخالف این کار است خسرو (با بازی سعید آقاخانی) همسر راضیه است.

چالش اخلاقی آدم های ریاکار

طرح مساله قسامه یکی از موضوعاتی که همواره محل بحث قرار داشته اما تنابنده بدون هرگونه پیشداوری، از این موضوع صرفا به عنوان یک بهانه استفاده می کند تا اولا مخاطب و بیننده، خودش راجع به موضوع مذکور بیندیشد و تصمیم گیری کند. ضمن اینکه وی استفاده خوبی از این مساله بعمل آورده تا موقعیت ملتهب و پیچیده آدمها را درمواجهه با این مساله تصویر کند و این چالش را به وجود بیاورد که وقتی جایگاه خوانده و خواهان تغییر می کند ممکن است چه اتفاقاتی رخ دهد.

ساختار دراماتیکی که برای طرح و نقد مقررات قسامه در حقوق ایران و قانون مجازات اسلامی در این فیلم به کار گرفته شده است، نیز بسیار موفق و جذاب است. تمام این مقررات در قالب گفتگوهای مسافران اتوبوس در فصل اول فیلم گفته می شود می شود.

ادامۀ فیلم در قالب داستان و روایت سینمایی، عملاً نگاهی دارد به این مساله که در جامعه ای که بیشتر افراد در پی کسب منافع و سودجویی خود هستند و شفافیت و صداقت در ارتباطات فردی و جمعی تا حد زیادی رنگ باخته مراسم قسامه تا چه حدی می تواند حقیقت را از بین برده و واقعیت را نادیده بگیرد.

بررسی فیلم سینمایی قسم ساخته محسن تنابنده

همچنین باید به این نکته هم اشاره کنم که قسم با طرح موضوع تخصصی و حقوقی یک موضوع کاملاً تخصصی حقوقی را سوژۀ اصلی خود قرار داده است و بدون آنکه اطلاعات غلط به بیننده بدهد و بی آنکه به فیلمش به کلاس درس تبدیل و به دیالوگهای آموزشی مستقیم و غیرسینمایی متوسل شود، در اثری دراماتیک و بازبان سینما مساله را طرح کرده و به نوعی نقدی هم به آن وارد ساخته است.

شخصیت پردازی آدم های فیلم هم در نوع خود قابل تامل است. با وجود اینکه در این داستان به اجبار با جمعی نزدیک به 40 نفر طرف هستیم اما تنابنده با ظرافت چند خط توضیح راجع به هر شخصیت به ما ارائه می کند که مخاطب با نگاهی به هر یک از شخصیت های فرعی داستان به راحتی می تواند آنان را شناخته و در موردشان اظهار نظر کند.

تنابنده در حوزه فیلمنامه قسم به خوبی موفق شده تا آدمهای داخل اتوبوس اتوبوس را به میانه این چالش اخلاقی پرتاب کند تا هم میزان ریاکاری آن ها را نشان دهد و هم بگوید مفاهیم دینی مثل قسامه به چه شکلی می تواند بازیچه سودجویی انسان های طماعی مثل فامیل های راضیه شود.

تقریباً تمام کسانی که با راضیه همراه شده اند تا علیه بهمن قسم بخورند برای منفعت شخصی شان قصد انجام این کار را دارند. خیلی ها می خواهند دیه را بگیرند و اعدام شدن یا نشدن بهمن چندان برایشان مهم نیست و بعضی ها هم که صرفا هدفشان یک سفر سیاحتی زیارتی است.

ضمن اینکه موضوع ملتهب فیلم در نتیجه ترکیب با موضوعاتی که در طول سفر آدمهای داستان به صورت مداوم ایجاد می شود باعث به وجود آمدن موقعیت های گوناگونی می شود که کاملا در خدمت قصه قرار می گیرند و به پیشبرد داستان کمک می کنند و باعث ایجاد ضرباهنگ بسیار مناسبی در سیر روایی ماجرا می شوند.

این مساله تا زمان سقوط اتوبوس به داخل استخر پرورش ماهی ادامه پیدا می کند و پس از آن ورق بر می گردد و تا پایان قصه موضوع با چرخشی مناسب همه حمله خود را متوجه راضیه کرده و او را در موقعیت جدید و کاملا متضاد با موقعیت قبلی قرار می دهد.

ساختار فیلم نیز بسیار زیباست. از همان صحنه ابتدایی که تنابنده به نوعی علاوه بر آماده ساختن ذهن تماشاگران، به نوعی شخصیت های داستان را نیز معرفی می کندو تماشاگر در ادامه ماجرا و همراه شدن با قصه تصور می کند که آخر داستان قرار است این افراد همگی به مقصد برسند و قسم بخورند اما سفر ناتمام مسافران اتوبوس و برگشتن ورق همه محاسبات تماشاچی را بهم می ریزد.

لوکیشن اصلی فیلم با اینکه یک اتوبوس است و کنترل و به دست گرفتن نبض تماشاچی در چنین اوکینشی با آنهمه آدم درونش کار بسیار سختی است اما به دلیل فیلمنامه مناسب که چنین فضایی را پیش بینی کرده، ریتم و ضرباهنگ به صورت خوبی حفظ می شود و تماشاگر نه تنها از بودن درون اتوبوس احساس خستگی نمی کند بلکه مشتاقانه در انتظار مشخص شدن نتیجه سفر و پایان آن است.

فیلم با بازی خوب مهناز افشار و تعدادی بازیگر که به درستی انتخاب شده اند و نقش را خیلی خوب باور پذیر ساخته و تصویر مناسبی از سطح فرهنگی و رفتاری یک فامیل ارائه داده اند.تدوین و فیلمبرداری نیز از دیگر نکات ارزشمند فیلم به شمار می رود که به دیدنی تر شدن آن کمک زیادی کرده اند.

در مجموع دومین ساخته تنابنده فیلمی نفس گیر و پر از تعلیق است و گویی تنابنده با ساخت گینس به دنبال یک قلق گیری از توانایی هایش در عرصه نویسندگی و کارگردانی بوده و با ساخت قسم درست به هدف زده و سبب شده تا یک فیلم خوب دیگر به مجموع فیلم های خوب شرکت کننده در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر اضافه شود.